Say nắng, say nóng là hiện tượng thường gặp trong mùa nắng nóng, không chỉ có biểu hiện mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, nhức đầu…mà còn có thể dẫn đến co giật, đột quỵ. Nếu không xử trí kịp thời có thể dẫn tới di chứng thần kinh không hồi phục hoặc tổn thương đa cơ và tử vong.

Phân biệt say nắng và say nóng

Khi thời tiết oi bức, nắng nóng kéo dài, thì những đối tượng như trẻ em (nhất là trẻ dưới 4 tuổi), người cao tuổi (> 70 tuổi), người có thể trạng yếu hoặc có nhiều bệnh lý nội khoa đi kèm như các bệnh tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường, béo phì…thường dễ bị say nắng, say nóng.

Say nóng là tình trạng tăng thân nhiệt do nhiệt độ môi trường tăng cao và/hoặc tăng hoạt động thể lực quá mức, vượt quá khả năng điều hòa của trung khu điều nhiệt làm trung khu điều nhiệt bị rối loạn mất kiểm soát. Say nóng có thể phát triển thành say nắng (sốc nhiệt).

Say nắng hay còn gọi là sốc nhiệt (heat stroke) là tình trạng tăng thân nhiệt nghiêm trọng (>40°C) kèm theo rối loạn hoạt động của các cơ quan như thần kinh, tuần hoàn, hô hấp do tác động của nắng nóng và/hoặc hoạt động thể lực quá mức. Say nắng luôn đi kèm với say nóng. Sốc nhiệt được chia thành 2 thể:

Sốc nhiệt kinh điển xảy ra do nhiệt độ môi trường quá cao > 40°C kèm theo hoặc không kèm theo nắng gắt kéo dài liên tục.

Sốc nhiệt do gắng sức thường xảy ra ở người trẻ khỏe mạnh, các vận động viên điền kinh gắng sức quá mức trong thi đấu và tập luyện.

Dấu hiệu của say nắng

Một đặc điểm chung là cả say nóng và say nắng đều dẫn đến một tình trạng tăng thân nhiệt. Nhiệt độ cơ thể thường tăng cao trên 40°C kèm theo các dấu hiệu và triệu chứng sau:

• Các dấu hiệu nhẹ ban đầu: nhịp tim nhanh, thở nhanh, đỏ da (do giãn mạch dưới da), mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, đau đầu, buồn nôn và nôn. Các dấu hiệu này ở người già thường kín đáo và không đặc hiệu ở giai đoạn sớm.
• Nếu không xử trí kịp thời, bệnh có thể biểu hiện nặng hơn với các triệu chứng như tụt huyết áp, các rối loạn chức năng thần kinh bao gồm thay đổi tri giác, kích động, mê sảng, lú lẫn, co giật và hôn mê. Thân nhiệt tăng quá cao còn gây mất điện giải nặng, rối loạn thăng bằng kiềm – toan, xuất huyết do rối loạn đông máu nặng, rối loạn chức năng đa cơ quan …
• Khi nhiệt độ đạt tới trên 42,5°C thì các enzym bị bất hoạt, chuyển hóa bị rối loạn gây suy chức năng các cơ quan, khi tới 43°C thì protein bị đông vón, các cơ quan bị hoại tử gây ra suy đa tạng khó hồi phục.

Cách xử lý khi gặp trường hợp say nắng

Cấp cứu tại chỗ

nhanh chóng đưa người bệnh ra chỗ mát, thoáng gió, cởi bớt quần áo, chườm nước mát để hạ thân nhiệt, có thể tưới nước mát lên cơ thể kết hợp với quạt nhưng không nên ngâm trong nước mát vì gây co mạch ngoại vi làm giảm thải nhiệt, cho uống nước có pha ít đường và muối, nước lạnh thì càng tốt. Nếu xuất hiện các triệu chứng như vật vã, co giật, hôn mê cần đưa ngay tới bệnh viện để cấp cứu.

Tại khoa hồi sức tích cực (ICU)

Xử trí say nóng

• Nghỉ ngơi, cách ly khỏi môi trường nóng, điều chỉnh thiếu nước và điện giải
• Làm mát nhẹ nhàng bằng chườm mát lên cổ, nách, bẹn
• Bổ sung nước, điện giải bằng truyền các dung dịch muối, điện giải đẳng trương lạnh.
• Theo dõi dấu hiệu sống, HA tư thế, số lượng nước tiểu, phát hiện sớm các biến chứng có thể xảy ra

Sốc nhiệt

• Nhanh chóng ổn định đường thở, hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn. Thở oxy và truyền dịch tinh thể khi đã cởi bỏ quần áo và đo được nhiệt độ trung tâm
• Sử dụng các biện pháp làm mát tích cực để hạn chế các tổn thương cơ quan đích. Lý tưởng là giảm nhiệt độ 0,2°C/phút. Nên dừng khi nhiệt độ = 38°C
• Làm mát bằng bay hơi: an toàn, hiệu quả, dễ thực hiện, thích nghi tốt. Cởi bỏ quần áo bệnh nhân lau bằng nước ấm sau đó dùng quạt thổi.
• Dùng nước đá hoặc nhúng bệnh nhân vào bể lạnh. Mặc dù phương pháp này có hiệu quả nhanh nhưng có nhiều biến chứng như gây co mạch ngoại biên, shunt máu, có thể dẫn tới run và giảm sự đào thải nhiệt. Ngoài ra còn gây khó chịu cho bệnh nhân và dễ gây hạ nhiệt độ quá mức.
• Biện pháp hỗ trợ khác là đặt các gói đá lạnh và cổ, nách, bẹn, cũng như dùng chăn điện.

Sốc nhiệt có thể gây biến chứng cho tất cả các cơ quan, do đó tất cả các bệnh nhân sốc nhiệt đều phải nhập viện theo dõi tại các đơn vị chăm sóc tích cực.

Người già giảm thích nghi với nhiệt độ và có nhiều bệnh kèm theo nên cần phải theo dõi tim mạch, đánh giá thường xuyên và bù dịch thận trọng. Điều chỉnh các rối loạn thăng bằng kiềm toan; truyền plasma tươi và tiểu cầu để tránh rối loạn đông máu, đặt ống nội khí quản nếu bệnh nhân hôn mê, rối loạn hô hấp nặng, Lọc máu cấp cứu nếu có suy thận, suy gan, suy đa tạng.